پیگمنت یا رنگدانه Pigment
پیگمنت یا pigment یا رنگدانه ماده‌ای است که با استفاده از جذب طول موج انتخابی رنگ نور بازگشتی را تغییر دهد.
یک پیگمنت باید نسبت به موادی که قرار است به آن رنگ دهد ، از خاصیت رنگ دهی بالایی برخوردار باشد. و همچنین باید در دمای محیط به شکل جامد باقی بماند.
دوام و ثبات رنگ از جمله ویژگی‌های مطلوب یک پیگمنت در زمینه کاربردهای صنعتی و هنری به‌شمار می‌رود. بنابراین به پیگمنت‌های بی دوام نیز رنگدانه فرار اطلاق می‌شود. پیگمنت‌های فرار در مرور زمان و یا با در معرض نور قرار گرفتن، محو می‌شوند تا جایی که نهایتاً رنگ آن‌ها رو به سیاهی می‌زند.
انواع پیگمنت
معمولاً رنگدانه ها را براساس انواع شیمیایی به پیگمنت معدنی یا رنگدانه آلی طبقه‌بندی می‌کنند.
رنگدانه های معدنی طبیعی از پوسته زمین استخراج می‌شوند، خرد شده ، شسته شده ، از لحاظ اندازه درجه‌بندی می‌شوند. غالباً برای این رنگدانه‌های طبیعی ، معادل مصنوعی هم وجود دارد، یعنی رنگدانه از اجزاء دیگری در اثر یک فرآیند شیمیایی ساخته می‌شود. ظاهراً از نظر شیمیایی با نمونه طبیعی یکسان است، ولی اغلب خواص متفاوتی دارد و معمولاً به خاطر شکل بلوری مطلوبتر ، خلوص بیشتر و دانه‌بندی مطلوبتر ، مرغوبتر از نوع طبیعی می باشد.
رنگدانه های معدنی طبیعی که هنوز اهمیت دارند، از خانواده اکسید آهن می‌باشند که عبارتند از: گل اخرا ، گل ماشی (خاک سرخ) ، اخرای زرد ، اکسیدهای آهن قرمز زرد و سیاه.
امروزه رنگدانه‌های آلی به مراتب بیشتر از رنگدانه های معدنی می‌باشند. بعضی از جدیدترین رنگدانه‌ها ساختمان آلی فلزی دارند. بیشتر رنگدانه‌های آلی ، مواد شیمیایی آلی هستند که روی یک هسته معدنی هیدروکسید آلومینیوم رسوب داده شده‌اند.
ویژگی های پیگمنت
• ساختار کریستالی
• ماهیت شیمیایی
• مقاومت بالا در برابر حرارت
• مقاومت بالا در برابر اسیدها و بازها
• مقاومت در برابر عوامل جوی و نوری مختلف
• در ابعاد و اشکال مختلف موجود هستند
• رنگ‌بندی متنوع
• پخش شوندگی
اندازه ذرات يك رنگدانه به نوع رنگدانه بستگي دارد. اندازه ذرات يك رنگدانه تأثير زيادي در ويژگيهاي رنگ مانند قدرت پوشش، جلوگيري از ته نشين شدن، درخشندگي و براقيت رنگ دارد. رنگدانه ها نه تنها در اندازه ذراتشان بلكه در شكل ذرات هم متفاوتند. اين اشكال ممكن است مكعبي، كروي، گره گره، سوزني يا ورقه اي باشد.
به عنوان مثال ذرات رنگدانه كربن كروي شكل هستند. رنگدانه آلومينيوم و ميكا ورقه اي هستند. پاره اي از رنگدانه يارها شكل تيغ هاي يا سوزني دارند. استفاده از اين رنگدانه يارها براي لايه هاي زيرين رنگ مفيد است زيرا به قدرت چسبندگي لايه هاي بعدي كمك مي كند.
کاربرد پیگمنت
رنگدانه ها عمدتا برای رنگ بخشیدن به رنگ ، جوهر ، پلاستیک ، پارچه ، لوازم آرایشی و مواد غذایی ، لاک ها، رنگ های روغنی، رنگ های سلولزی، رنگ های پلاستیکی، مرکب های چاپ و رنگرزی کاغذ و تاسیسات آهنی و … کاربرد دارند. امروزه پوشش سطح وسایل فلزی و چوبی بناها، وسایل نقلیه و … اهمیت فراوانی دارد. زیرا این وسایل توسط رنگ از عوامل مختلف مثل هوا ،رطوبت و ترکیبات شیمیایی محافظت می‌شوند ، لذا صنایع پوششی نیز عمده ترین موارد استفاده رنگدانه ها می‌باشند.
