جرثقیل Crane: اصطلاحات و تعاریف
انواع جرثقیل‌های متحرک عمدتا اجزای مشابه و مشترک دارند لیکن قطعات خاص خود را نیز دارا می‌باشند، می‌دانیم که اغلب اسامی اجزای جرثقیل به زبان انگلیسی بوده و هنوز معادل فارسی ندارند. در عین حال بسیاری از اجزای جرثقیل دارای چند اسم بوده و تفاوتی در کاربرد آنها وجود ندارد، در زیر اسامی برخی از قطعات منفصل تشکیل دهنده ی جرثقیل به همراه کاربردشان آمده است.
جرثقیل متحرک (Mobile Crane)
ماشینی که دارای یک کشنده سوار بر روی چرخهای لاستیکی با زنجیری بوده، یک سازهی فوقانی داشته و برای بلند کردن و جابه جایی بار در جهات گوناگون به کار می‌رود.
سازه ی دروازه‌ای (Gantry) (A - frame)
سازهی A شکل یا دروازه با کمک قرقره‌های متعدد به بوم تعادل می‌دهد و با حرکت خود بوم را در جهت‌های مختلف جابه جا می‌کند.
درام کمکی (Auxiliary Hoist)
بالابر کمکی با سیم بکسل مجزا برای جابه جایی بارهای سبک به کار می‌رود و سرعتی بیش از بالابر اصلی دارد. در جرثقیل‌های کارگاهی، نصب قطعات سبک در ارتفاع زیاد توسط این بالابر (تک وایر) انجام میشود. در اغلب جرثقیلها درام کمکی در قسمت پشت درام اصلی قرار دارد یعنی درام بیرونی معمولا کمکی است.
بار ناخالص (Gross Load)
وزن باری که جابه جا می‌گردد به انضمام مجموعه قلاب، سیم بکسل، اسلینگ و shackle بار ناخالص نام دارد که در شکل زیر به صورت هاشور خورده مشخص شده است. اعدادی که در جدول بار درج شده است همین بار ناخالص است. پس وزن بار خالص (cargo) را با وزن تمامی ادوات و متعلقات جمع کرده و چنان چه کمتر از عدد مندرج در جدول بار باشد اقدام به باربرداری می‌کنند.
بار واقعی یا ظرفیت خالص (Payload)
بار واقعی وزن چیزی است که قرار است جابه جا شود و از فرمول زیر به دست می‌آید:
بار واقعی با ظرفیت خالص = بار ناخالص منهای بار مرده (Ancillary attachment) که شامل اسلینگ و متعلقات جانبی می‌باشد.
محور دوران (Axis of Rotation)
محور فرضی و عمودی که سازهی فوقانی حول آن و به مرکزیت آن می‌چرخد. قرائت ظرفیت جرثقیل از روی جدول بار بر اساس فاصله‌ی محور دوران تا باری که به قلاب اعمال شده (شعاع کاری یا working radius) انجام می‌گردد.
بوم (Boom)
بوم سازهای شبیه به دکل است که وزن قرقره ها، سیم بکسل و متعلقات جانبی را تحمل نموده و با اتصال به میز گردان بار را جابه جا می‌نماید.
سر بوم (Boom Header/Tip sheaves)
قسمت انتهایی بوم است که قرقره‌های بالابری به آن نصب میشود و انواع مختلفی مانند کله اسبی یا کله چکشی دارد. در این نقطه، جهت نیروی عمودی، بسته به زاویه‌ی بوم تغییر می‌کند و گشتاوری به کل سازه جرثقیل اعمال می‌کند.
بازوی کمکی (Boom Extension)
بازوی کمکی نوعی بوم مشبک است که قابل تعویض بوده و برای باربرداری سبک در ارتفاع زیاد به سر بوم اضافه می‌گردد.
جيب (Swing away/ Fly jib / Offset jib / Extension jib)
مقطعی یک تکه و غیر مشبک که برای باربرداری در ارتفاع زیاد کاربرد داشته و بر بازوی کمکی یا سریوم نصب میشود. برای باربرداری در این حالت باید مطابق جدول بار بازوی کمکی و نه بوم اصلی عمل نمود.
زاویه سنج بوم (Boom Angle Indicator)
وسیله‌ای جانبی برای اندازه گیری زاویه‌ی محور مرکزی بوم با خط افقی که در انواع ثقلی و الکتریکی موجود است و بر وجه كناری پوم یا داخل کابین نصب میشود. در جرثقیل‌های جدید که به سامانه‌ی کنترلی دیجیتال مجهزند. این گونه ادوات حذف شده‌اند.
متوقف کنندهی بوم (Boom Stops)
این سازه برای توقف بوم در زاویه‌های زیاد جهت جلوگیری از واژگونی جرثقیل.
ترمز (Brake)
وسیله‌ای برای کنترل یا متوقف نمودن حرکت، به وسیله‌ی نیرو یا اصطکاک که دارای انواع زیر است:
- ترمز مکانیکی
- ترمز الکتریکی (مغناطیسی)
- ترمز دستی، اصطکاکی
- ترمز هیدرولیکی
- ترمز سازهای (چرخدنده و ضامن)
-ترمز خودنگهدار ایمنی (Fail- safe )
مجموعه قلاب و قرقره (Load/ Hook assembly Block Hook Block)
مجموعه قلاب شامل قرقره ها، قلاب، آویز چشمی، شفت، پین، هرزگرد، حفاظ و پلاک است.
استاندارد مرجع نمونه برای (باتم بلاک) 15408 DIN الى 15422 است.
متعادل کنندهی بوم بریدل (Bridle Equalizer)
پریدل یا تاج بوم از اجزای سازهای است که قرقره‌های متعادل کنندهی بالابری بوم را در بر می‌گیرد و یک سر آن به سازهی A شکل یا دروازه و سر دیگر به وسیله‌ی سیم بکسل مهار بوم (pendant) به سر بوم متصل می‌باشد.
وزنه تعادلی (Counterweight/ Ballast)
وزنهای است که در انتهای جرثقیل برای تأمین تعادل جرثقیل و جلوگیری از واژگون شدن آن به کار می‌رود.
دکل حائل جیب ( Jib Mast)
سازهای که در انتهای بوم به صورت قائم نصب میشود تا کمک کند وزن جیب به بوم منتقل شود و تعادل تأمین گردد.
دکل حائل بوم (Boom Mast)
بومی کمکی یا مست بوم با قابلیت بالا یا پایین رفتن برای تقویت بوم اصلی که پشت آن به شاسی جرثقیل، لولا میشود. این عضو فقط در جرثقیل‌هایی با ظرفیت بالاتر از ۲۰۰ تن وجود دارد و در ظرفیت‌های کم نیازی به وجود آن نیست.
عرشه (Deck)
بستر چرخش سازه فوقانی یا همان میز گردان عرشه یا deck نام دارد.
درام (توپی) (Drum)
استوانه‌ای که سیم بکسل به دور آن می‌پیچد که بار یا بوم را بالا یا پایین ببرد.
قرقره خم کن (Deflector sheave)
قرقره‌ای در سر بوم که سیم بکسل کمکی را به سر بازوی کمکی هدایت می‌کند.
نقطه‌ی شروع و پایانی درام (Flange Point)
حد فاصل و تقاطع استوانه‌ی درام و فلنج (لبه) آن که معمولا جوشکاری میشود.
قلاب دوقلو (Ramshorn / sister / twin / duplex)
قلابی دو طرفه که مخصوص باربرداری‌های سنگین جهت افزایش تعادل است.
قلاب کمکی یا توپی شکل (Headache Ball)
وزنهای استوانه‌ای یا توپی شکل برای ایجاد سنگینی در قلاب کمکی هنگام پایین آمدن است.
متوقف کننده ی بازوی کمکی (Jib Stop)
طنابی برای جلوگیری از بالا آمدن بیش از حد بازوی کمکی یا جیب است.
بالابر اصلی (Main Hoist)
مجموعه درام، سیم بکسل و هیدروپمپ است که بارهای سنگین تا حداکثر ظرفیت را جابه جا می‌کنند.
جک‌های تعادلی (Outriggers)
عضوی متشکل از کشویی افقی با مقطع چهارضلعی و جکی مدور در محور عمودی با قابلیت افزایش طول که به شاسی کشنده متصلند و تعادل جرثقیل را تأمین می‌کنند.
ترمز چرخدنده‌ای ضامن دار ( Pawl/ dog)
ترمزی مکانیکی که به واسطه‌ی شکل خاص دندانه ها، حرکت را فقط در یک جهت متوقف می‌کند مانند جلوگیری از پایین آمدن بوم.
سیم بکسل مهار بوم (Pendant)
سیم بکسل‌های ایستای ۲ تکه که یک سرشان به سر بوم و سر دیگر به قرقره‌های متعادل کننده متصل است و به بالا و پایین رفتن بوم کمک می‌کنند، در برخی از جرثقیل‌های بوم خشک قدیمی این عضو وجود ندارد و در مدل‌های جدید ۵-۴ تکه اند.
نواحی چهارگانه‌ی باربرداری (Quadrant of Operation)
به طور پیش فرض، دایره‌ی ۳۶۰ درجه باربرداری، با توجه به موقعیت بوم به نواحی عقب، کناری و جلو تقسیم میشود که تعادل جرثقیل در این نواحی متفاوت است.
شعاع کاری (Working Radius)
فاصله‌ی افقی بین مرکز ثقل بار تا محور دوران سازه فوقانی / میزگردان فاصله‌ی کاری نام دارد.
نحوه ی آویز سیم بکسل و طناب بندی قرقره‌ها (Reeving)
چگونگی و طرز پیچیدن رشته‌های سیم بکسل به دور قرقره‌ها reeving نام دارد که هرچه تعداد رشته‌های سیم بکسل بیشتر باشد ظرفیت جرثقیل بیشتر و سرعت باربرداری کمتر است.
پایدار کننده (Stabilizer)
جک‌های تعادلی زاویه دار توانی کمتر از جک‌های تعادلی ۹۰ درجه داشته و برای حمایت از جرثقیل بکار می‌روند به طوری که لاستیک‌ها به طور کامل از زمین جدا نمی‌شوند.
رینگ دوران سازهی فوقانی (Slew Ring)
رینگی دندانه دار که چرخدندهی محرک هیدرو پمپ با آن درگیر شده و سازهی فوقانی را می‌گرداند.
تصادم قلاب به قرقره‌های سر بوم (Two- blocking)
-) نزدیک شدن مجموعه‌ی قلاب به قرقره‌های سر بوم که موجب پارگی سیم بکسل می‌گردد two blocking نام دارد و برای پیشگیری از آن باید مطابق شکل زیر، حسگر و سوئیچی نصب گردد.
سوکت گوه ای (Wedge Socket)
ابزاری است که برای اتصال قسمت انتهایی سیم بکسل به سر بوم و یا در بعضی جرثقیلها به مجموعه‌ی قلاب استفاده میشود.
شکل (Shackle)
وسیله‌ای فلزی و U شکل که برای طناب بندی به عنوان تجهیزات جانبی باربرداری به کار می‌رود و استانداردهای آن عبارت است از: 3032 DIN EN 13889 / ISO 2415 / BS
Shackle مطابق شکل زیر به ۲ صورت Bow و Dee موجود است.
قرقره (Sheave)
چرخی شیاردار یا همان پولی که در مجموعه‌ای از پولی‌ها به کار رفته و مسير اعمال نیرو و نقطه‌ی اثر آن را تغییر می‌دهد.
ترن با کل (Turnbuckle)
ترن باكل، Eye بولتی دوطرفه، رزوه شده و قابل تنظیم است که برای تغییر میزان کشش سیم بکسل‌های ایستا به کار می‌رود و به اصطلاح به آن دو پیچ نیز می‌گویند.
البته ترن با کل می‌تواند مطابق شکل زیر سرهای گوناگون اتصال را دارا باشد.
طناب بندی (Rigging)
عملیات اعمال بار به قلاب با استفاده از روشهای مختلف و ادوات جانبی مختلف مانند سیم بکسل، تسمه، shackle، زنجیر و ... طناب بندی نام دارد.
استانداردهای زیر درباره‌ی فرهنگ لغات و واژه شناسی جرثقیل (متحرک) معرفی می‌گردد:
BS 3810 Terminology
ISO 4306-2 Vocabulary-Mobile Crane
