فیتینگ Fitting
طور کلی از فیتینگ Fitting جهت تغییر مسیر لوله ها، افزایش یا کاهش سایز خط در طول مسیر، بستن انتهای خطوط، و … استفاده میگردد. اتصالات(Fitting) را می‌توان با روش‌های جوشی و پیچی متصل نمود.
برحسب نسبت فشار خطوط (Pressure Rating)، استانداردهای متفاوتی برای فیتینگ Fitting تعریف شده است، به عنوان مثال استاندارد ۹/۱۶ ASME B برای انشعابات با کاربرد عمومی مناسب بوده و استاندارد ۳/۳۱ ASME B برای خطوط با فشار بالا مناسب است.
فیتینگ Fitting نوع زانویی (Elbow)
از فیتینگ Fitting نوع زانویی جهت چرخش جریان به اندازه ۹۰ یا ۴۵ درجه استفاده میگردد. ولی علاوه بر این اندازه‌ها در طراحیهای خاص، زانویی با درجه‌های غیر متعارف و بصورت سفارشی نیز ساخته میشود.
فیتینگ Fitting که باعث برگشت ۱۸۰ درجه‌ای جریان میشود، اتصال برگشت یا Return می‌نامند که به نوعی آنرا می‌توان جزو زانوئی‌ها طبقه بندی نمود. برگشت‌ها در ساخت کویل‌های مبدل‌های حرارتی و Vent مخازن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با توجه به شعاع چرخش، دو نوع زانوئی ساخته و عرضه میگردد که عبارتند از:
زانویی شعاع بلند (Long Radius Elbow) و یا به اختصار LR
زانویی شعاع کوتاه (Short Radius Elbow) و یا به اختصار SR
زانوئیهای شعاع بلند دارای شعاع ۱٫۵ برابر قطر تامی لوله و برای سایزهای ۳/۴ اینچ به بالا و زانوئیهای شعاع کوتاه با شعاع برابر قطر نامی لوله می‌باشند.
با توجه به تغییر دادن سایز خط، یک نوع زانویی تحت عنوان زانوئی کاهنده (Reducing Elbow) ساخته میشود که قطر دو طرف آن یکسان نمی‌باشد. شعاع زانوئی کاهنده ۱٫۵ برابر قطر نامی انتهای بزرگتر است.
زانوئی‌ها را از نظر نوع اتصال می‌توان بصورت جوشی و پیچی متصل نمود. استاندارد ۱۶/۹ ASME B برای شعاع بلند و ۱۶/۲۸ ASME B برای شعاع کوتاه اندازه‌های استاندارد را بیان نموده است.
فیتینگ Fitting کاهنده و افزاینده (Reducer and Increaser)
هنگاهی که لازم باشد دو لوله با قطرهای متفاوت را به یکدیگر متصل کرد از این اتصالات استفاده میشود و همانطور که از نامشان پیداست از کاهنده جهت کاهش سایز خط و از افزاینده جهت ازدیاد سایز خط استفاده میشود.
بطور کلی در کتاب‌ها و مراجع این اتصال تحت عنوان کاهنده معرفی میگردد که در صورت نصب آن بصورت برعکس نقش افزاینده خواهد داشت و در این حالت در اصطلاح عموم تحت عنوان Expander نیز شناخته میشود.
انواع فیتینگ Fitting کاهنده یا Reducer
کاهنده‌ها به دو صورت ساخته می‌شوند.
کاهنده هم مرکز (Concentric Reducer) و یا به اختصار CC
کاهنده خارج از مرکز (Eccentric Reducer) و یا به اختصار ECC
در نوع هم مرکز، مرکز دو لوله در امتداد یکدیگر قرار گرفته اند اما در نوع خارج از مرکز، مرکز دو لوله با یکدیگر دارای اختلاف می‌باشد که خروج از مرکز در این حالت برابر ۲/۱ تفاضل قطر داخلی بزرگتر و قطر داخلی کوچکتر می‌باشد.
از کاهنده خارج از مرکز هنگامی که لازم است سطح پایین و یا بالای خط لوله را در ارتفاع مشخص ثابت نگه داشت استفاده میشود. به عنوان مثال در ورودی پمپ‌ها از این نوع کاهنده جهت جلوگیری از پدیده کاویتاسیون استفاده میشود منتها بشکل برعکس.
در عمل نحوه نصب کاهنده خارج از مرکز باعث میشود که یک اسم خاص به آن تعلق گیرد. اگر سمت تخت و مسطح کاهنده خارج از مرکز در پایین قرار بگیرد به آن Bottom Flat و یا در بعضی مدارک و نقشه‌ها Flat Side Down می‌گویند و اگر بصورت برعکس کار شود و سمت تخت در بالا قرار بگیرد به آن Top Flat و یا Flat Side Up می‌گویند.
کلاهک (Cap)
از این نوع فیتینگ Fitting برای مسدود کردن انتهای لوله استفاده میشود. کپ‌ها را از نظر نوع اتصال می‌توان بصورت جوشی و پیچی متصل نمود. نوعی مسدود کننده وجود دارد که بصورت ورق تخت، بریده شده و به انتهای لوله جوش داده میشود که به این مسدود کننده، Flat Clousure می‌گویند به مسدود کننده‌ای که برای بستن انتهای لوله‌های با سایز بزرگ استفاده میشود در اصطلاح، Ellipsoidal Dished Head می‌گویند.
فیتینگ Fitting پلاگ جهت مسدود کردن مسیر و انشعابات رزوه‌ای، استفاده میشود و می‌تواند دارای سر گرد و آچار خور باشد. به این قطعه Round Head Plug نیز گفته میشود.
فیتینگ Fitting نوع انشعابی (Branch Connection)
فیتینگ Fitting انشعابی در حقیقت قطعاتی هستند که بواسطه آنها می‌توان از خط لوله یک مسیر انشعابی گرفت و جریان سیال را در مسیر دیگری هدایت کرد. این اتصالات با توجه به سایز لوله در دو محدوده Small Bore و Big Bore تقسیم بندی شده و دارای انواع مختلفی می‌باشند.
یادآوری: به محدوده سایز اینچ ½ تا 1/2 1 اینچ در اصطلاح پایپینگ، محدوده Small Bore و به سایز ۲ اینچ و بزرگتر را، محدوده Big Bore می‌گویند.
الف. فیتینگ Fitting انشعابی در محدوده Big Bore: در این محدوده اتصالات انشعابی شامل موارد ذیل میشود:
Tee
Pipe to Pipe Stub-In
Pipe to Pipe With Reinforcement
Saddle
Weldolet
Insert Weldolet
Flexolet
Flangolet
Sweepolet
Latrolet
Elbolet
ب. فیتینگ Fitting انشعابی در محدوده Small Bore در این محدوده اتصالات انشعابی شامل موارد ذیل میشود:
Tee
Boss
Sockolet
Threadolet
Brazolet
Coupolet
Nippolet
Half Coupling
Full Coupling
Sewage Nipple
Union
فیتینگ Fitting نوع اتصالات سه راهه (Tee)
سه راهیها فیتینگ Fitting هستند که برای انشعاب گیری و در بعضی موارد جهت تغییر مسیر سیال در لوله‌ها بکار می‌روند. انشعاب گرفته شده می‌تواند با زاویه ۹۰ درجه و یا ۴۵ درجه از خط جدا شود. سه راهه‌ها با سایز ورودی و سایز خروجی و سایز انشعاب نام گذاری می‌شوند.
در سه راهه‌ها با توجه به جهت جریان دانستن دو نکته زیر الزامی است:
Header: لوله اصلی می‌باشد که جریان سیال بواسطه آن وارد سه راهه میشود.
Branch: نافی یا مسیر انشعابی می‌باشد که سیال بواسطه آن در جهات مختلف حرکت میکند.
انواع فیتینگ Fitting سه راهه
سه راهه مستقیم یا هم سایز (Straight Tee یا Equal Tee)
سه راهه کاهنده (Reducing Tee)
سه راه عرضی (Lateral Tee)
سه راه کله گاوی (Bull Head Tee)
سه راهه هم سایز معروفترین و پرکاربرد ترین نوع سه راهه می‌باشد که در آن قطر انشعاب گرفته شده برابر با قطر خط اصلی می‌باشد و در آن انشعاب با زاویه ۹۰ درجه از خط جدا میشود.
در سه راهه کاهنده قطر انشعاب کمتر از قطر خط اصلی است و در این فیتینگ Fitting انشعاب با زاویه ۹۰ درجه از خط جدا میشود. در سه راهیهای کاهنده قطر انشعاب نمی‌تواند کمتر از نصف قطر لوله اصلی باشد.
در سه راهه عرضی یا جانبی انشعاب با زاویه ۴۵ درجه از خط اصلی جدا میشود و در دو نوع سه راهه عرضی هم سایز (Equal Lateral Tee) و سه راهه عرضی کاهنده (Reducing Lateral Tee) تولید میگردد که در آن اگر قطر فیتینگ Fitting برابر با قطر خط اصلی باشد به آن سه راهه عرضی هم سایز و اگر قطر انشعاب کوچکتر از قطر خط اصلی باشد به آن سه راهه عرضی کاهنده گفته میشود. سه راهه‌های کاهنده با زاویه‌های غیر از ۴۵ درجه را معمولا بصورت سفارشی می‌سازند.
نوعی دیگر از سه راهه وجود دارد که تحت عنوان Bull Head Tee شناخته میشود، در این نوع سه راهه قطر فیتینگ Fitting از قطر خط اصلی بزرگتر است. این سه راهه به ندرت استفاده میشود و دارای کاربرد خاص می‌باشد که بصورت سفارشی ساخته و عرضه میگردد.
سه راهه‌ها را از نظر نوع اتصال می‌توان بصورت جوشی و پیچی متصل نمود. استاندارد مورد استفاده برای سه راهه‌ها، ۱۶/۱۱ ASME B می‌باشد.
اگر جریان سیال در چهار مسیر حرکت داشته باشد به این نوع انشعاب و قطعه مربوطه، چهار راهه یا Cross می‌گویند. از چهار راهی نیز برای انشعاب گیری استفاده میشود و در انواع هم سایز و کاهنده ساخته می‌شوند.
بطور کلی می‌توان از یک مسیر تعداد انشعابات متعددی گرفت و جریان سیال را در جهات مختلف هدایت کرد، به قطعات ساخته برای این منظور Way Cross می‌گویند، بعنوان مثال پنج راهه، شش راهه.
فیتینگ Fitting نوع Pipe to Pipe
این نوع فیتینگ Fitting نوع درپوش بطور مستقیم از لوله اصلی (Header) گرفته میشود. این انشعاب گیری با جوش مستقیم یک لوله فرعی به پهلوی لوله اصلی انجام می‌گیرد و ساده ترین، ارزان ترین و ضعیف ترین نوع اتصال به حساب می‌آید و برای خطوطی که زیاد تحت فشار نباشند مناسب است. معمولا این روش نیاز به تقویت کننده دارد.
به این نوع انشعاب گیری، Stub – in نیز می‌گویند. این روش برای خطوط زیر ۲ اینچ استفاده نمی‌شود زیرا امکان وارد شدن فلز جوش به هسته لوله و محدود کردن مسیر جریان سیال وجود دارد.
فیتینگ Fitting نوع Saddle
Saddle در گروه تقویت کننده‌ها قرار می‌گیرد. فیتینگ Fitting از نوع Pipe to Pipe می‌باشد که برای تقویت آن از قطعه‌ای از پیش ساخته شده که حالت زین اسب را دارد استفاده میشود. در این تقویت کننده یک سوراخ کوچک جهت تخلیه گازهای حاصل از جوشکاری تعبیه میشود، در غیر این صورت این گازها محبوس خواهند ماند. همچنین این سوراخ خروجی جهت تست نشتی نیز بکار می‌رود. این قطعه بصورت کمربند که دور تا دور لوله را می‌گیرد نیز وجود دارد.
فیتینگ Fitting نوع Weldolet
قطعه‌ای است که برای ایجاد انشعاب ۹۰ درجه در سایز برابر و یا کوچکتر بر روی لوله مستقیم استفاده میشود. این قطعه بر روی لوله اصلی قرار می‌گیرد و دور بیرونی آن جوشکاری میشود. لوله انشعابی بر روی این قطعه قرار گرفته و اطراف آن جوشکاری میشود. در فشار‌های بالا از weldolet استفاده میشود.
فیتینگ Fitting نوع Flexolet
این فیتینگ Fitting از نظر کارایی مشابه Weldolet عمل میکند با این تفاوت که سوراخی که برای Weldolet ایجاد میشود مخروطی (Tapered Bore) است اما برای Flexolet سوراخ بصورت کاملا مستقیم (Straight – through Bore) می‌باشد. این قطعه را می‌توان در محدوده گسترده‌ای از قطرهای لوله اصلی بکار گرفت و اتصال با قطعه انشعابی بصورت جوش لب به لب و جوش سوکتی و همچنین رزوه‌ای امکان پذیر است.
فیتینگ Fitting نوع Flangolet
قطعه Weldolet است که به یک فلنج اتصال دارد و در جاهایی که محدودیت فضا وجود دارد و همچنین می‌خواهند اتصال بصورت فلنجی باشد، استفاده میشود. در کلاس ۱۵۰ تا ۲۵۰۰ و در انواع فلنج‌ها موجود است.
فیتینگ Fitting نوع Half Coupling
قطعه‌ای است که درون لوله قرار می‌گیرد و برای این اتصال سوراخی که روی لوله ایجاد میشود به اندازه قطر خارجی فیتینگ می‌باشد. بنابراین فیتینگ می‌تواند وارد لوله شود تا به قطر داخلی برسد. از این اتصال برای Temperature Connection استفاده میشود. Half Couplingها جهت ایجاد فیتینگ Fitting پیچی ۹۰ درجه روی لوله‌ها جهت نصب ابزار دقیق، یا جهت نازل‌های مخازن به کار می‌روند. حرارت جوش می‌تواند باعث شکنندگی رزوه‌های این اتصال کوتاه گردد، در نتیجه نیاز به شکل دهی دارند. اتصال بصورت جوشی از نوع سوکتی و رزوه‌ای قابل انجام است.
فیتینگ Fitting نوع Full Coupling
قطعه‌ای است که بواسطه آن می‌توان دو لوله را به یکدیگر متصل نمود و از هر دو طرف در آن حفره ایجاد شده است. در اصطلاح صنعتی به این اتصال بوشن می‌گویند. اتصال بصورت جوشی از نوع سوکتی و رزوه‌ای قابل انجام است اما عموما کوپلینگ‌ها از درون دارای رزوه می‌باشند و برای اتصال لوله‌ها با انتهای رزوه شده استفاده می‌شوند. کوپلینگ‌های کاهنده نیز وجود دارند که برای اتصال لوله‌های رزوه شده با قطرهای مختلف بکار می‌روند. استانداردی که در مورد کوپلینگ‌ها موجود می‌باشد ۱۱/۱۶ ASME B می‌باشد.
فیتینگ Fitting نوع Union
قطعه‌ای است که امکان متصل سازی و جداسازی دو لوله را فراهم میکند و در صنعت به اسم مهره ماسوره معروف است. Unionها ممکن است بصورت ترکیبی با یک اتصال دیگر عرضه شوند، مانند Union Tee و یا Union Elbow. برای به حداقل رساندن انحراف از نشیمنگاه باید ابتدا پیچ آن کاملا بسته شود و سپس جوشکاری انجام گیرد. استاندارد بکار رفته در این مورد 83 MSS SP می‌باشد.
فیتینگ Fitting نوع Nipple
این نوع اتصالات(Fitting) برای اتصال دو قطعه به یکدیگر در یک مجموعه بکار برده میشود. نیپل یک تکه لوله رزوه دار است که بطور کلی در سه حالت تولید میگردد: Close Nipple که سرتاسر دارای رزوه می‌باشد. Threaded Both End که دو انتهای آن رزوه شده است. و Plain One End، Threaded One End که یک طرف آن تخت و طرف دیگر آن رزوه دار است. امروزه انواع مختلف آن جهت مصارف گوناگون تولید میگردد.
